Kun je psychedelische middelen als ketamine, xtc of psilocybine (paddo’s) inzetten voor de behandeling van mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen? Dit is lang taboe geweest. Nu is er een omslag in het denken, mede dankzij een signalement van ZonMw. Er wordt nagedacht over een landelijke infrastructuur en marktregistratie als medicijn.

Tekst: Leendert Douma

Het in opdracht van ZonMw opgestelde Signalement Therapeutische Toepassingen van Psychedelica (TTP) werd in maart 2023 aangeboden aan toenmalig minister Ernst Kuipers van het ministerie van VWS. Dit signalement beschrijft onder meer de stand van zaken rond TTP en hiaten, kansen, belemmeringen en oplossingsrichtingen. De opstellers van het rapport adviseerden een omvangrijk landelijk onderzoeks- en implementatieprogramma te starten. VWS gaf vervolg aan de aanbevelingen en in januari 2024 kreeg ZonMw de opdracht een plan van aanpak op te stellen voor de voorbereidingsfase van een onderzoeksprogramma. In juni 2024 stelde minister Pia Dijkstra 1,6 miljoen euro ter beschikking voor onderzoek naar de ontwikkelingen van psychedelica als behandeling. ZonMw vult dit bedrag met 1 miljoen aan. De invulling van de landelijke onderzoeksinfrastructuur start naar verwachting al na de zomer van 2024.

Objectief

Candido da Silva was als programmamanager Goed Gebruik Geneesmiddelen (GGG) betrokken bij de totstandkoming van het signalement. ‘Het doel was om de stand van zaken, de kennishiaten en de kansen en belemmeringen in kaart te brengen. We hebben contacten gelegd met experts uit het veld die het konden schrijven. Uiteindelijk is een projectgroep onder leiding van Robert Schoevers, professor in de psychiatrie bij het UMCG, hiermee aan de slag gegaan.’ ZonMw gaf Schoevers en de zijnen geen inhoudelijke sturing. Maar vanwege het controversiële karakter kreeg de projectgroep wel wat vereisten mee. Da Silva: ‘We vonden het belangrijk dat niet alleen het geluid van de voorstanders werd gehoord, maar ook van partijen die het niet zo’n goed idee vinden. We doen dit met publieke middelen, dus het moest zo objectief mogelijk zijn. Alleen zo zou draagvlak ontstaan.’

Walhalla

Er is zeker aanleiding voor grondig onderzoek naar de werking van psychedelica. ‘In Nederland hebben zo’n 200.000 mensen met een psychiatrische aandoening onvoldoende baat bij de huidige behandelingen’, vertelt projectleider Schoevers. Uit studies blijkt dat gebruik van psychedelica patiënten mogelijk over een drempel kunnen helpen, waardoor therapie wel kan aanslaan. Dit gebeurt onder intensieve begeleiding van een psychiater. Schoevers: 'Het verschilt per aandoening welke kennis al beschikbaar is. Op het gebied van depressie zijn we best ver, op het gebied van PTSS (posttraumatische stressstoornis) begint het te komen. Maar wat psychedelicagebruik kan bijdragen bij aandoeningen als angststoornissen, verslaving of eetstoornissen is nog terra incognita.' En dat is lang niet het enige kennishiaat.

Het is bijvoorbeeld nog de vraag hoeveel begeleiding een patiënt precies nodig heeft. Die is in ieder geval intensief. Een psychotherapeutisch geschoolde behandelaar plus een tweede begeleider besteden er per patiënt 2 sessies van een dag aan, plus meerdere gesprekken ter voorbereiding en nazorg. Dat maakt deze zorg duur en dat moet opwegen tegen de opbrengsten. Schoevers: 'Het gaat overigens wel om patiënten met ernstige stoornissen die al langdurig veel zorg ontvangen. Ook het doen van onderzoek zelf is kostbaar, maar zeker de moeite waard. Grondig onderzoek zorgt immers voor de broodnodige nuance.'

Projectgroepleider Schoevers waarschuwt voor de hype in de media rond de werking van psychedelica die in de media soms worden geschetst als een walhalla, wat ertoe leidt dat mensen zelfstandig gaan experimenteren.

Onvervulde behoeften

Er is op het gebied van verwerven van kennis en implementatie nog flink werk aan de winkel. Schoevers spreekt over 2 onvervulde behoeften: ‘Er is urgente nood om behandelingen te verbeteren en er zijn een aantal hoopgevende middelen op dat gebied. Die twee komen nog niet bij elkaar, omdat onderzoek versnipperd plaatsvindt en meestal kleinschalig is. Het signalement en het plan van aanpak beschrijven wat nodig is om dat op te lossen. Dat is een infrastructuur rondom de academische centra en een aantal gespecialiseerde ggz-instellingen. Daarmee kun je studies in samenhang opzetten qua uitvoering en meetinstrumenten, zodat je ook overkoepelend kunt analyseren en veel efficiënter werken.’

Mijlpaal

Via het vervolgtraject wordt aan al deze punten gewerkt, legt Da Silva uit. Dat gebeurt op verschillende vlakken. Het doel is om te komen tot een overkoepelend samenwerkingsverband, waarin ook een klinische studie kan worden opgezet en uitgevoerd. Daarnaast wordt gewerkt aan marktregistratie voor kansrijke psychedelica. Zo kunnen er dankzij het Signalement TTP nu significante stappen worden gezet. Da Silva is er trots op: ‘In het belang van patiënten met therapieresistente psychiatrische aandoeningen is dit een eerste belangrijke stap die wordt genomen. Een echte mijlpaal.’