5 jaar na de start van de COVID-19-pandemie is het goed om in deze Impuls stil te staan bij een mogelijke volgende gezondheidscrisis. Bij ZonMw kijken we verder dan alleen ‘pandemische paraatheid’. Wij vinden het verstandig om ons ook voor te bereiden op andere crisissituaties die de gezondheid bedreigen, zoals natuurrampen of oorlogen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we bij een volgende crisis nog beter weten wat we moeten doen om de gezondheid te beschermen? Zodat we escalaties in de kiem kunnen smoren of de gevolgen ervan beperken. 

Leerpunten

De COVID-19-pandemie heeft ons duidelijke lessen geleerd. Een eerste is dat beslissers aanvankelijk te veel vanuit een beperkt, vooral medisch, perspectief handelden. Maatregelen zoals lockdowns, bleken ook op andere terreinen, bijvoorbeeld mentale gezondheid, veel schade te veroorzaken. Aan deze andere aspecten dient bij het nemen van beslissingen tijdens een volgende crisis meer aandacht te worden gegeven. ZonMw heeft onderzoek ondersteund waarin effecten van maatregelen tijdens de COVID-19-pandemie onder de loep zijn genomen. In het hoofdartikel wordt gewezen op het belang van een goed afwegingskader bij een volgende crisis. Daarin zou je naast de medische aspecten ook de sociaal-maatschappelijke kant moeten meenemen. Belangrijk is ook om voor een crisis de menselijke veerkracht te vergroten met preventieve maatregelen. ZonMw ondersteunt onderzoek dat daarbij kan helpen. Een voorbeeld hiervan is Thriving Teens, dat nagaat hoe ouders, scholen en andere spelers de mentale gezondheid van jonge tieners kunnen vergroten. 

Data 

Een tweede essentieel leerpunt is dat onze ‘research readiness’ beter kan. Dat maakt dat in crisissituaties direct met onderzoek kan worden gestart. Nu zijn er vaak horden, zoals medisch-ethische commissies, die dit in de weg staan. Het nu al treffen van voorbereidingen – bijvoorbeeld afspraken over ethische vraagstukken – maakt dat onderzoekers bij een crisis direct aan de slag kunnen. Een belangrijke rol bij research readiness speelt de beschikbaarheid van voldoende bruikbare data. Bij de COVID-19-pandemie is enorm veel data verzameld, ook over andere aspecten dan infecties. Bij voorkeur zijn onderzoeksgegevens vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar (FAIR-data). Dat ging bij de pandemie niet vanzelf. Dat moet een volgende keer echt gemakkelijker gaan. Zodat essentiële kennis sneller beschikbaar is voor het nemen van de juiste besluiten. 

Harmony

ZonMw stimuleert onderzoekers om hun data beschikbaar te maken voor andere doelen dan alleen het eigen onderzoek. Direct bij het begin van de coronacrisis, in maart 2020, gaven we opdracht voor het Virus Outbreak Data Access Network. Dit implementatienetwerk heeft een boost gegeven aan de internationale samenwerking in het benaderbaar maken van data voor leer-algoritmes. In door ons ondersteunde onderzoeken stimuleren we data delen. Met het initiatief Harmony zorgden we bijvoorbeeld voor een gedeelde infrastructuur en geharmoniseerde data van verschillende onderzoeken naar COVID-19. Na de pandemie werd FAIR-data steeds vaker een voorwaarde voor het verkrijgen van nieuwe onderzoeksubsidies. 

Sleutel tot succes

We moeten in ons land blijven investeren in pandemische paraatheid. De data van COVID-19 hebben we nu. Om research readiness te bevorderen is het essentieel om infrastructuren en samenwerkingsverbanden zoals consortia op te zetten. We zijn van plan om hier in 2025 onderzoek op uit te zetten. Als de COVID-19-pandemie ons iets heeft geleerd dan is het wel dat samenwerking – over disciplines heen, nationaal en internationaal – de sleutel tot succes is!  ←

Monique van der Hoeven ¦ Hoofd Cluster Gezondheidsbescherming ZonMw