Professionals en burgers kunnen in een bomenkompas zien welke bomen (niet) goed zijn voor mensen met hooikoorts. Dit kompas helpt hen bij kiezen voor bepaalde variatie in aanplant bij het inrichten van een gebied of tuin. ‘Voor veel mensen is dit nieuwe informatie. We hopen dat ons bomenkompas goed gebruikt gaat worden’, aldus onderzoeker Letty de Weger.

Tekst: Gonny ten Haaft ¦ Fotografie: Eelkje Colmjon

Onderzoeker Letty de Weger is bioloog en onderzoeker van het LUMC, waar zij ook de dagelijkse pollentellingen verzorgt. Met subsidie van ZonMw ontwikkelde zij een lijst waarin per boomsoort de allergeniciteit van het pollen in kaart is gebracht. De classificatie ‘zeer sterk allergeen’ wil zeggen dat de betreffende boom pollenkorrels verspreidt waar veel hooikoortspatiënten allergisch op reageren. Van bomen die niet allergene pollen verspreiden, hebben geen of weinig mensen last.

De Weger licht toe: ‘In Nederland produceert de berk bijvoorbeeld zeer sterk allergene pollen. De hazelaar en els zijn ieder sterk allergeen, de beuk matig en de populier zwak of niet. Zo staan zij ook in ons bomenkompas gerangschikt, elk in een eigen kleur. Voor stadplanners, landschapsarchitecten, hoveniers en kwekers is dit een handig instrument bij de aanplant van bomen. Door bewuster voor een of meer boomsoorten te kiezen, kunnen zij helpen de klachten van mensen met hooikoorts te verminderen. En zo bijdragen aan een fijne leefomgeving.’

Invloed klimaatverandering

Zo’n 25 tot 30 procent van de Nederlanders heeft hooikoorts, een aandoening die ernstige klachten met zich meebrengt, variërend van jeukende ogen en niezen tot prikkende ogen, dagenlang een verstopte neus, benauwdheid en (zware) vermoeidheid.

De ontwikkeling van het bomenkompas is onderdeel van een groter project waarin De Weger de invloed van klimaatverandering op hooikoorts patiënten onderzoekt. Onderzoekers van het LUMC, WUR, RIVM, Terra Nostra, Universiteit Twente, Elkerliek Helmond, GGD Rijnmond en de Service Apotheek participeren in deze studie. Andere onderdelen van dit project zijn de ontwikkeling van een ruimtelijk model dat betrouwbare pollenverwachtingen oplevert en meer inzicht in de informatie waar hooikoortspatiënten behoefte aan hebben.

Kiezen

De inrichting van de omgeving is voor mensen met hooikoorts belangrijk, zeker nu het klimaat verandert. Het graspollenseizoen duurt bijvoorbeeld als gevolg van klimaatverandering langer, waardoor mensen met hooikoorts langer klachten hebben. De warmere zomers vragen zeker in de steden om de aanplant van meer groen, met als nadeel dat er meer pollen in de lucht komen. ‘Met dit kompas kan je er dan op letten dat je niet teveel bomen bij elkaar zet die allergene pollen produceren’, licht De Weger toe. ‘Bij plaatsen waar veel mensen komen, zoals een sportclub of school, is het verstandig om voor bomen te kiezen die geen allergene pollen verspreiden. Bij een park, waar mensen vrijwillig komen, kan je de keus wat losser laten.’

Bewustwording

‘Een paar jaar geleden hoorde ik van gemeentelijke planners van groenvoorzieningen dat zij met de allergeniciteit van bomen geen rekening houden. Dat verbaasde mij zeer. Voor mij was dat een belangrijke aanleiding om dit bomenkompas te ontwikkelen’, vertelt De Weger. ’Het kompas vertelt ons dus niet dat je geen bomen meer mag planten, wél dat er variatie nodig is. Hele straten vol zetten met berken, elzen of essen? Niet doen! Zorg altijd voor diversiteit. Alleen al bewustwording is een belangrijk doel van dit kompas.’

Aarzelend

Nu zij met dit kompas op pad gaat, merkt De Weger dat beleidsmakers en gebiedsontwikkelaars van gemeenten vaak aarzelend reageren. ‘Zij zijn bang dat ze bestaande bomen moeten kappen, maar dat is zeker niet onze bedoeling. Ook geven zij aan dat mensen met hooikoorts vaak last hebben van bomen die buiten de gemeentegrenzen staan. Deze bomen verspreiden dan pollen die door de wind alsnog in hun gemeenten terecht komen. Dit zijn allemaal begrijpelijke gedachten, maar dat wil niet zeggen dat je bij de ontwikkeling van nieuwe wijken of grotere renovatietrajecten niets aan dit bomenkompas kunt hebben.’

Sterker nog, zegt De Weger, ook professionals die zulke buitengebieden ontwikkelen, zouden voortaan het bomenkompas moeten raadplegen. ‘Langs de A4 bij Schiphol zijn bijvoorbeeld zo’n 10 jaar geleden veel berken neergezet, dat zijn de meest allergene bomen. Afhankelijk van de wind, waaien die berkenpollen zo naar Amsterdam, Leiden of Den Haag. Toen ik die rijen berken zag, dacht ik ‘’jeetje, hebben ze daar niet over nagedacht?’’ Het antwoordt luidt dus: nee.’

Bijhouden

Uiteraard is het bomenkompas een levend instrument, benadrukken de ontwikkelaars. De allergeniciteit van bomen kan door de jaren heen veranderen, evenals de gevoeligheid van mensen met een pollenallergie. Opvallend is ook dat de allergeniciteit van bomen in het buitenland anders kan zijn. Waar de berk in Nederland de grootste boosdoener is, geldt dit bijvoorbeeld in Zuid-Spanje voor olijfbomen. 

‘Dit betekent dat het kompas goed bijgehouden moet worden’, vertelt De Weger. ‘Op basis van nieuwe data of nieuwe literatuur kan de indeling zo veranderen. Daarom hebben we bewust gekozen voor 1 website, en weinig gedrukte exemplaren. De website heeft al veel bezoekers, onze volgende stap is dat we het daadwerkelijke gebruik meer gaan stimuleren. Bij professionals, en bij particulieren. Alle beetjes helpen - ook een nieuwe boom in een tuin staat zo weer voor 50 jaar.’ ←

Meer weten?

• Bekijk het Bomenkompas | LUMC
• Lees Met een pollen-buienradar kan de kwaliteit van leven van hooikoorts (zonmw.nl)
• Lees Science of the total environment: Method to develop a regional guide for the allergenic potential of tree pollen | ScienceDirect
• Bekijk de video Last van hooikoorts? Minder klachten als gemeenten hierop letten | RTL.nl
• Meer informatie over het programma Klimaat en gezondheid | ZonMw