Het heeft grote meerwaarde als jongeren een sleutelrol hebben bij onderzoek naar mentale gezondheid bij de jeugd. Dat blijkt uit het unieke ZonMw-initiatief ‘Onderzoek voor en door jongeren.’ Bij 13 onderzoeksprojecten waren jongeren in de lead. Ze kozen niet alleen het onderzoeksthema, maar ook de wetenschappers om mee samen te werken. Als team bepaalden ze het traject, boekten ze resultaten en werkten aan verbetering.
Tekst: Tjitske Lingsma ¦ Fotografie: Ellen Reus
Alynda en Boika
Sleutelrol jongeren
Onderzoek en resultaten worden beter
Alynda en Boika
Het heeft grote meerwaarde als jongeren een sleutelrol hebben bij onderzoek naar mentale gezondheid bij de jeugd. Dat blijkt uit het unieke ZonMw-initiatief ‘Onderzoek voor en door jongeren.’ Bij 13 onderzoeksprojecten waren jongeren in de lead. Ze kozen niet alleen het onderzoeksthema, maar ook de wetenschappers om mee samen te werken. Als team bepaalden ze het traject, boekten ze resultaten en werkten aan verbetering.
Tekst: Tjitske Lingsma ¦ Fotografie: Ellen Reus
Steeds meer jongeren worstelen met hun mentale gezondheid. Doorgaans doen wetenschappers het onderzoek naar deze problemen. Maar het kan ook anders, zo bewijst de ZonMw-subsidieronde ‘Onderzoek voor en door jongeren.’ Het unieke van dit traject is dat jongeren tussen de 16 en 27 jaar zelf een voorstel konden doen voor onderzoek naar vraagstukken op het gebied van mentale gezondheid die voor henzelf belangrijk zijn. Op een matchmakingsdag, georganiseerd door ZonMw, kwamen ze in contact met wetenschappers. Als er een goede klik was, besloten ze een onderzoeksteam te vormen en gezamenlijk een subsidieaanvraag in te dienen.
‘Ze waren onze vangrails’
In 2023 gingen 13 van deze participatieve onderzoeksprojecten van start. Jongeren en onderzoekers werkten gelijkwaardig in een team samen. Ze namen de tijd om elkaar te leren kennen en een goede sfeer te creëren. ‘Gesprekken zijn belangrijk om ieders sterke kanten te ontdekken en te werken vanuit gelijkwaardigheid,’ zegt Anne Steenbakkers, onderzoeker aan De Haagse Hogeschool.
Als teamleden beslisten ze samen hoe het onderzoek werd opgezet en uitgevoerd. De ervaringskennis van jongeren was net zo belangrijk als wetenschappelijke kennis. ‘Er was geen hiërarchie,’ vertelt Philip Diederen, die als jongere meewerkte aan de ontwikkeling van de Studenten Welzijnswijzer. De jongeren kregen alle ruimte, vertrouwen en ondersteuning in het team. ‘Als er iets was, dan waren ze dichtbij. Ze waren onze vangrails,’ aldus Diederen over de wetenschappers.
Het doel van alle projecten was om meer inzicht te krijgen in de mentale gezondheid van jongeren en concreet bij te dragen aan verbetering. De projecten hebben kennis en tools voor verandering opgeleverd. Hieronder worden 2 projecten uitgelicht.
Hulphonden
Ervaringsdeskundige en student Alynda Born maakte deel uit van het team dat onderzoek deed naar de betekenis van een psychiatrische assistentiehond voor jongeren met mentale klachten. Ze vertelt hoe belangrijk haar speciaal opgeleide Golden Retriever Boika is. ‘Als ik naar buiten ga, naar de winkel of mijn werk. Zonder Boika zou ik dat allemaal niet kunnen. Ze maakt wat voor mij onmogelijk was, weer mogelijk.’ Born en andere jongeren weten uit eigen ervaring hoe moeilijk het is om een psychiatrische hulphond bij instanties aan te vragen. Ze wilden daar iets aan doen. Het team deed onderzoek, ontwikkelde richtlijnen voor het financieringsproces en zorgde ervoor dat alle informatie te vinden is op de website psychiatrischeassistentiehonden.nl
Wolkenkaarten
Maar liefst 1 op de 4 leerlingen heeft ouders met psychische problemen of verslaving. Veel kinderen uit deze gezinnen ontwikkelen zelf ook mentale problemen. Met een leraar op school hierover praten, kan al verschil maken. ‘Als docent kun je van grote waarde zijn,’ aldus onderzoeker en ervaringsdeskundige Leonie van Leeuwen, die zelf zulke gesprekken gemist heeft. Om het gesprek op gang te brengen, ontwikkelde het team de Wolkenkaarten. Elk setje bevat 30 kaarten met vragen. ‘We hebben erop gelet dat er ook veel positieve vragen zijn, zoals: waar word je blij van?’ vertelt Van Leeuwen. De setjes vlogen de deur uit toen de website wolkenkaarten.nl online ging.
Naast de 13 onderzoeksprojecten heeft ZonMw een overkoepelend project gefinancierd gericht op gezamenlijk leren en delen van opbrengsten. Uit deze evaluatie blijkt dat het initiatief ‘Onderzoek voor en door jongeren’ nieuwe perspectieven, samenwerkingen en vaardigheden in de teams bracht en vroeg om zorgvuldigheid en flexibiliteit. Jongeren combineerden hun inzet vaak met werk, studie of zorg, waardoor onderzoekers leerden balanceren tussen samenwerken, begeleiden en loslaten: een leerzaam en uitdagend traject met waardevolle opbrengsten. Een vervolg is wenselijk, zodat meer jongeren hun kennis en ervaringen kunnen delen. Ook is het belangrijk dat onderzoekers leren gelijkwaardig samen te werken met jongeren, patiënten en burgers, zodat ieders kennis telt en onderzoek aansluit bij de noden van mensen die er het meest bij te winnen hebben.
Meer lezen over de projecten én de lessen uit het overkoepelende onderzoek over gelijkwaardig participatief onderzoek met jongeren.
‘Hoogtepunt van mijn onderzoekscarrière’
Voor de meeste wetenschappers was het de eerste keer was dat ze op een volledig gelijkwaardige manier met jongeren samenwerkten. De uitdagingen waren vaak praktisch van aard. Jongeren moesten soms studie, zorg of werk voorrang geven. Ook waren er jongeren die van een honorarium afzagen om te voorkomen dat ze op een uitkering werden gekort, waardoor een belangrijk aspect van gelijkwaardigheid in het geding kwam.
Maar de wetenschappers zijn vooral enthousiast. Een ‘droomproject,’ stelt Marca Wolfensberger, lector bij Avans Hogeschool. Iedereen leert samen en versterkt elkaar. ‘Het is het hoogtepunt van mijn onderzoekscarrière. Het is fijn om samen te werken met jongeren met wie je open kunt praten, die je corrigeren als iets niet klopt en ambitieus zijn. We vulden elkaar echt aan,’ aldus Steffie van der Steen, universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek en de resultaten worden beter. ‘Jongeren hebben goede ideeën waar volwassenen niet altijd opkomen zonder nauw met hen samen te werken. Zo kun je een product ontwikkelen dat aansluit bij hun behoefte,’ zegt Leonie Klaufus, senior onderzoeker bij Amsterdam Universitair Medisch Centrum (UMC). ←
