De magie van de sociale voedseltuin
‘We telen groenten. Nou dat gebeurt al duizenden jaren. En we brengen mensen samen door er een bakje koffie bij te schenken. Maar juist in die ontmoetingen, ontstaat er ‘magie’. Die zit ‘m in wat er gebeurt bij het samen in het groen bezig zijn, het zaaien en het oogsten. Dan ontstaan er andere gesprekken.’ Dat is de sociale voedseltuin in een notendop. Aan het woord is Loraine Westerneng, initiatiefnemer en landelijk coördinator van Sociale Voedseltuinen Nederland.
Tekst: Stan Verhaag ¦ Fotografie: Gijs Versteeg
Inmiddels zorgen 5 sociale voedseltuinen in Friesland en Drenthe ervoor dat 700 huishoudens die onder de armoedegrens leven wekelijks onbespoten verse groente, fruit, aardappelen en kruiden krijgen.
Toegang tot gezonde voeding
In deze fotoreportage wordt die magie mooi zichtbaar. Mensen van diverse pluimage treffen elkaar in de sociale voedseltuin in Fochteloo (gemeente Ooststellingwerf). ‘Van links tot rechts georiënteerd: alles komt hier samen,’ aldus initiatiefnemer Hester van der Werff, die zich liet inspireren door de eerste voedseltuin in Nieuwehorne.
Een ontmoetingsplek die gezond voedsel produceert, en tegelijkertijd heel veel toevoegt voor de bezoekers.
Het is een ontmoetingsplek die gezond voedsel produceert, en tegelijkertijd heel veel toevoegt voor de bezoekers. Zo wordt gezonde voeding via voedseltuinen toegankelijker voor huishoudens met een minimuminkomen. Want: gezonde voeding is duurder dan ongezonde voeding. Beperkte financiële middelen dragen zo bij aan ongezonder eten. En dat is een ontwikkeling die van generatie op generatie overgaat.
Meer ontmoeten, minder zorgtrajecten
Behalve over gezondheid gaat het vooral over ontmoeten en participeren. En daardoor komen mensen veel minder in zorgtrajecten terecht. Een reden voor de GGD om het concept en de opschaling ervan te omarmen. Het smaakt duidelijk naar meer. Een impulsproject, een aanvraag van GGD Fryslân, gaat met subsidie van ZonMw sociale voedseltuinen opschalen naar andere gemeentes. Middels een ander impulsproject gaat de gemeente Ooststellingwerf de sociale voedseltuin in Fochteloo uitbreiden. ‘Je stopt er 1 euro in en krijg voor 10 euro terug aan maatschappelijke waarde en voedselwaarde’, aldus Loraine Westerneng.
‘Als de voedseltuin er eenmaal is, neemt de weerstand af.’
Gezonde Leefomgeving
ZonMw ondersteunt elk jaar honderden projecten over zorg, welzijn en gezondheid. We werken aan veel verschillende onderwerpen en hebben ervoor gekozen om steeds meer te communiceren via gezamenlijke thema’s. We richten ons vooral op complexe maatschappelijke problemen waar wij het meeste kunnen bijdragen. Zo laten we zien hoe ZonMw werkt aan goede gezondheid voor iedereen. Dit verhaal over de magie van een sociale voedseltuin valt onder het thema Gezonde Leefomgeving: De laatste jaren is ‘gezonde leefomgeving’ een veelgebruikt paraplubegrip geworden. Vooral beleidsmakers en bestuurders duiden hiermee (ook) een maatschappelijke opgave aan waarop zij echt willen sturen. ZonMw draagt daar met kennis aan bij. ZonMw verbindt stakeholders, financiert de ontwikkeling van kennis over hoe onze leefomgeving onze gezondheid beïnvloedt en stimuleert de vertaling van deze kennis naar de praktijk. Deze 2 projecten hebben onderzoek gedaan met subsidie uit de impulsronde van ons programma Gezonde Leefomgeving Integrale Aanpak (GLIA). Binnen deze impulsronde gaat het om projecten die zich richten op het hergebruiken van praktijkvoorbeelden voor een gezonde leefomgeving. Naast deze 30 korte projecten, zijn er ook 10 projecten die kennis ontwikkelen en 15 projecten die beleid ontwikkelen en uitvoeren. Binnen de projecten werken gemeenten en GGD’en samen aan (het doorontwikkelen van) praktijkgerichte kennis over een gezonde leefomgeving, een integrale aanpak en ‘samen leren’. Gemeenten en GGD’en kunnen met deze kennis gezondheid meewegen bij het inrichten en beheren van de fysieke omgeving en bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Thema’s die terugkomen zijn bijvoorbeeld hitte, ontmoeting, groene leefomgeving, voedselomgeving, beweging. Meer via www.zonmw.nl/glia
Pioniersmentaliteit
Maar niets gaat vanzelf. Zo moet er financiering gezocht worden; wie gaat het betalen en hoe gaat dat op de lange termijn? Maar ook regelgeving is van belang, een sociale voedseltuin moet wel passen in de bestemmingsplannen. Initiatiefnemers krijgen te maken met verordeningen en vergunningen. Het vraagt om een pioniersmentaliteit, en kunnen omgaan met wat weerstand. Maar de ervaring van Loraine Westerneng leert: ‘Als de voedseltuin er eenmaal is, neemt de weerstand af.’
Opschaling
Elke sociale voedseltuin heeft zijn eigen ontstaansgeschiedenis. Soms zijn het buurtbewoners die enthousiast worden, dan weer een gemeenteambtenaar die ziet hoe een voedseltuin goed aansluit bij thema’s rondom participatie van mensen met een laag inkomen. Geleerde lessen zijn beschikbaar via een factsheet, op basis van de 2 impulsprojecten. Zo kunnen gemeenten en GGD’en leren en er zelf mee aan de slag gaan. ←
Dit artikel is een bewerking van een uitgebreider artikel, geschreven door Stan Verhaag. Lees hier het volledige artikel.