'Ik heb nog nooit zo’n mooie prijs gehad’, vertelt arts-viroloog Anne Wensing. Ze kreeg een Parel van ZonMw voor het ITREMA-project, dat een betere behandeling realiseerde voor mensen met het human immunodeficiency virus (hiv) in de Zuid-Afrikaanse provincie Limpopo. Dat deed ze niet alleen, maar met een internationaal team van virologen, infectiologen, apothekers, chemici en sociale wetenschappers.
Wensing: ‘Ik werkte multidisciplinair met allerlei verschillende mensen. Bijvoorbeeld ook met counselors uit verschillende dorpen zonder enige medische opleiding, maar die ontzettend belangrijk voor ons project waren. ZonMw liet zien dat ook belangrijk te vinden. Ik kreeg de Parel, maar ze hadden voor ­iedereen die aan ­ITREMA meewerkte een certificaat. Dat maakte indruk op me.’

Tussenstap

‘De Parel opent echt deuren. We hebben hele mooie wetenschappelijk publicaties, maar uiteindelijk is de maatschappelijke erkenning belangrijk om mensen te laten inzien dat onze strategie voor het monitoren van de hiv-behandeling werkt. Normaal gesproken doe je eerst een bloedtest om te kijken of het virus goed onderdrukt is. Als dat niet zo is en het aantal virusdeeltjes heel hoog is, ga je kijken of het virus ongevoelig is geworden voor medicijnen, maar deze resistentietesten zijn heel duur.’ Daarom bedacht Anne een tussenstap: ‘Als het virus aanwezig is in het bloed, doen we er een medicijntest achteraan. Je weet dan zeker of een patiënt de medicijnen wel inneemt. Mocht er onvoldoende medicatie in het bloed zitten dan heb je een hele andere aanpak nodig en is zo’n resistentietest overbodig. We noemen dit binnen ITREMA de twee-stappen-aanpak. Geen medicijn in het bloed? Dan naar een counselor, die ervoor zorgt dat een patiënt extra begeleiding krijgt om te onderzoeken waarom het niet lukt de medicijnen in te nemen. Wordt er wel een medicijn aangetoond in het bloed?
Dan pas doen we de resistentietest. Op deze manier voorkom je onnodige, dure diagnostiek.’ 

Kwartier

Voordat Anne dit op het Afrikaanse platteland daadwerkelijk in de praktijk kon brengen, moest ze eerst een goedkope medicijntest ontwikkelen. Dat lukte haar met hulp van een Amerikaans bedrijf. ‘En deze test is ook nog eens snel af te lezen op eenvoudige apparatuur. Binnen een kwartier heb je de uitslag al.’
‘Daarnaast hebben we ook onderzocht waarom mensen hun medicijnen niet innemen. Je ziet dat dit vaker een probleem is bij mannen, mensen met lage inkomens en mensen die een depressie hebben.’

Ambities

Inmiddels werkt al één ziekenhuis volgens de strategie van ITREMA. ‘En we zijn nog met een tweede kliniek in gesprek’, zegt Anne. Daar blijft het niet bij, want haar ambities zijn groot: ‘We zijn kaartjes aan het ontwikkelen voor deze diagnostiek. Zoals je dat wellicht kent van de hielprik. We checken dan op zo’n kaartje of de medicijnen aanwezig zijn. Als dat niet zo is, dan houdt het op. Is het medicijn wel aanwezig, dan kan het kaartje gebruikt worden voor resistentie-­diagnostiek.’
Implementatie is nog moeilijk. ‘Tot nu toe hebben we alles gratis aangeboden, maar dat kunnen we niet blijven doen. Er staan kosten tegenover. We willen graag onderzoeken en berekenen of dit kosteneffectief kan, zodat we ook verzekeringsmaatschappijen meekrijgen en wij dit op een grotere schaal kunnen uitrollen.’

Tekst: Suzanne Streefland ¦ Fotografie: Thomas Duiker