6 vragen over
passende zorg
Hoe houden we in de toekomst de zorg toegankelijk, houdbaar en duurzaam? ‘Passende zorg’ moet daar een antwoord op bieden. Maar wat betekent dat? Jan Kremer, speciaal gezant passende zorg en Hannie Bonink, ZonMw-adviseur, geven antwoord op 6 vragen.
Tekst: Jasper Enklaar ¦ Fotografie: Curve Mags and More
6 vragen over
passende zorg
Hoe houden we in de toekomst de zorg toegankelijk, houdbaar en duurzaam? ‘Passende zorg’ moet daar een antwoord op bieden. Maar wat betekent dat? Jan Kremer, speciaal gezant passende zorg en Hannie Bonink, ZonMw-adviseur, geven antwoord op zes vragen.
Tekst: Jasper Enklaar ¦ Fotografie: Curve Mags and More
Wat is de definitie van passende zorg – en wie bepaalt wat daar precies onder valt?
Kremer: 'Passende zorg is voor mij zorg die bijdraagt aan het leven van mensen – die past bij het leven van mensen – en die toegankelijk is voor iedereen die dat nodig heeft. Het Kader Passende Zorg beschrijft drie grote maatschappelijke opgaven. Ten eerste het appèl op mensgerichtheid, inclusief oog voor hardnekkige en onrechtvaardige gezondheidsverschillen. Ten tweede de houdbaarheid, vooral de personele houdbaarheid omdat door personeelstekort de toegankelijkheid ernstig onder druk komt te staan. En de derde is duurzaamheid, waarbij je niet alleen werkt aan de gezondheid van individuen, maar ook aan een gezonde leefomgeving.'
'Als speciaal gezant heb ik, in opdracht van de minister, het Kader Passende Zorg opgesteld. Nu de beweging op gang gaat komen, is mijn opdracht om die beweging te stimuleren en om beleid en praktijk te adviseren. Deze beweging gaat over de 3 grote opgaven waar we de komende decennia mee bezig zijn, ook na deze kabinetsperiode: hoe houden we de zorg op een mensgerichte manier toegankelijk, houdbaar en duurzaam.'
'Het is aan de politiek en de overheid om de richting aan te geven. Waar gaan we als zorgsector onze schouders onder zetten? Het is aan de zorgsector zelf om het ‘hoe’ in te vullen. Dat valt niet allemaal top-down te bepalen. Het is een lerende beweging, die overigens niet vrijblijvend is. Niet iedereen hoeft alles te doen, maar je moet wel wat doen. De opgaven zijn te groot om te zeggen ‘ik doe even niet mee’. De komende jaren moeten we met elkaar gaan invullen wat passende zorg is. Van achter m’n bureau kan ik dat niet zeggen. Laten we dat als de wiedeweerga met elkaar gaan vormgeven. Daar hebben we alle 1,4 miljoen mensen in de zorg hard voor nodig. En misschien ook wel alle 17 of 18 miljoen mensen in ons land.'
Waarom is passende zorg nu nodig – en wat als we dat niet realiseren?
Kremer: 'Als we er niet in slagen passende zorg goed vorm te geven, ben ik bang dat we een tweedeling gaan krijgen. De mensen die wel toegang weten te krijgen, krijgen de zorg die ze nodig hebben en mensen die dat minder goed kunnen, krijgen dat niet. We weten allemaal wie dat zijn: de kwetsbare groepen in onze samenleving. Ik maak me echt zorgen over de toegankelijkheid. Je ziet het nu al gebeuren bij de langdurige zorg en bij de geestelijke gezondheidszorg.'
'Met de vergrijzing, de toenemende medische mogelijkheden en de grote verwachtingen van de samenleving wordt het uiteindelijk heel erg dringen: kan alles wel wat we willen? We doen een belofte als zorgsector die we niet meer kunnen waarmaken. Dus moeten we nog kritischer kijken naar wat wel en niet bijdraagt aan het leven van mensen. Het Integraal Kankercentrum Nederland heeft berekend dat er in 2031 ongeveer anderhalf keer meer nieuwe kankerdiagnoses zijn en 0,9 keer het aantal mensen dat voor die patiënten kan zorgen. Dat is over 8 jaar! Dan zie je de enorme urgentie dat we het echt anders moeten gaan doen. Gelukkig wordt die urgentie steeds meer gevoeld.'
'Om passende zorg te leveren is veel kennis, beleid en inbreng uit de praktijk nodig. Kennisorganisaties als ZonMw zijn belangrijk, omdat we moeten profiteren van kennis die daar is of wordt ontwikkeld. Tegelijk vind ik dat er ook een andere soort kennis nodig is, niet alleen maar instrumentele biomedische kennis. Ik ben voor een verbreding van het kennisareaal met sociologische, psychologische, maatschappelijke en ethische kennis.
Naast die verbreding vind ik dat het zwaartepunt te veel ligt op de empirische evaluatie. We hebben gewoon geen tijd om bij alles wat moet veranderen, jarenlang empirisch onderzoek te doen. We hebben meer actieonderzoek nodig, dat dichter bij de verandering zelf staat. We moeten ons minder richten op de foto van gisteren en meer op de film van morgen.'
Waarom is passende zorg nu nodig – en wat als we dat niet realiseren?
Kremer: 'Als we er niet in slagen passende zorg goed vorm te geven, ben ik bang dat we een tweedeling gaan krijgen. De mensen die wel toegang weten te krijgen, krijgen de zorg die ze nodig hebben en mensen die dat minder goed kunnen, krijgen dat niet. We weten allemaal wie dat zijn: de kwetsbare groepen in onze samenleving. Ik maak me echt zorgen over de toegankelijkheid. Je ziet het nu al gebeuren bij de langdurige zorg en bij de geestelijke gezondheidszorg.'
'Met de vergrijzing, de toenemende medische mogelijkheden en de grote verwachtingen van de samenleving wordt het uiteindelijk heel erg dringen: kan alles wel wat we willen? We doen een belofte als zorgsector die we niet meer kunnen waarmaken. Dus moeten we nog kritischer kijken naar wat wel en niet bijdraagt aan het leven van mensen. Het Integraal Kankercentrum Nederland heeft berekend dat er in 2031 ongeveer anderhalf keer meer nieuwe kankerdiagnoses zijn en 0,9 keer het aantal mensen dat voor die patiënten kan zorgen. Dat is over 8 jaar! Dan zie je de enorme urgentie dat we het echt anders moeten gaan doen. Gelukkig wordt die urgentie steeds meer gevoeld.'
'Om passende zorg te leveren is veel kennis, beleid en inbreng uit de praktijk nodig. Kennisorganisaties als ZonMw zijn belangrijk, omdat we moeten profiteren van kennis die daar is of wordt ontwikkeld. Tegelijk vind ik dat er ook een andere soort kennis nodig is, niet alleen maar instrumentele biomedische kennis. Ik ben voor een verbreding van het kennisareaal met sociologische, psychologische, maatschappelijke en ethische kennis. Naast die verbreding vind ik dat het zwaartepunt te veel ligt op de empirische evaluatie. We hebben gewoon geen tijd om bij alles wat moet veranderen, jarenlang empirisch onderzoek te doen. We hebben meer actieonderzoek nodig, dat dichter bij de verandering zelf staat. We moeten ons minder richten op de foto van gisteren en meer op de film van morgen.'
Wat heeft de patiënt aan passende zorg?
Kremer: 'Bij passende zorg krijgt een patiënt de zorg die past bij zijn of haar situatie, bij zijn of haar context. Een voorbeeld is gynaecoloog Eric Steegers die zag dat de perinatale sterfte in Rotterdam in kwetsbare wijken heel erg hoog is. Met de gemeente heeft hij een programma opgezet om mensen veel meer in hun eigen leefomgeving te helpen, met extra kraamzorg en andere zaken, met zorg die is toegesneden op hun situatie.'
'Zo zijn er talloze voorbeelden van zorgprofessionals die ondanks het stelsel en ondanks het systeem aan de slag zijn gegaan om passende zorginitiatieven vorm te geven. Neem de geriaters in het Radboudumc die samen met de cardiologen kijken of dure klepvervangingen wel bij iedereen nodig zijn. Bij ongeveer een kwart van de mensen blijkt dat niet bij te dragen aan het leven van die mensen. Het is een tweesnijdend zwaard: het is goed voor de patiënt en goed voor de samenleving. En er zijn allerlei initiatieven in de samenleving, burgercollectieven zoals ‘Austerlitz Zorgt’ of de voorzorgcirkels in Boxmeer. Ik ben optimistisch en gesterkt door de vele mooie dingen die ik zie gebeuren. Er zit veel kracht bij mensen in de praktijk, bij burgers en zorgverleners. Er zijn veel koplopers, misschien wel duizenden. Maar dat is niet genoeg, we hebben er tienduizenden nodig. Eigenlijk moet iedereen in de zorg koploper worden om dit grote vraagstuk handen en voeten te geven.'
We hebben meer actieonderzoek nodig, dat dichter bij de verandering zelf staat. We moeten ons minder richten op de foto van gisteren en meer op de film van morgen.
Welke kennis is nodig om te komen tot passende zorg?
Bonink: 'Passende zorg is gebaseerd op 4 principes: het is waardegedreven, komt samen met de patiënt tot stand, het gaat over de juiste zorg op de juiste plek en het gaat over gezondheid in plaats van ziekte. Op al die alle onderdelen heb je kennis nodig om verder te komen. Je moet weten wat werkt en wat niet werkt. Je wil passende zorg leveren, maar dan moet je wel weten wat die passende zorg precies is. Wat is effectief? Hoe meet je dat? Daar heb je onderzoek voor nodig. Welk bewijs heb je nodig om te kunnen besluiten dat iets passende zorg is? Dat kan niet alleen met grote RCT’s, randomized controlled trials, waar ze in de medisch-specialistische zorg veel mee werken. Je moet op zoek naar andere methodologieën en naar andere vormen van bewijs om te komen tot meer kennis over wat passende zorg is.'
'Als het gaat om de juiste zorg op de juiste plek, heb je kennis nodig hoe je de zorg op een goede manier organiseert. Hetzelfde geldt voor positieve gezondheid en voor samen beslissen. Het zijn geen zaken die nu pas verzonnen zijn. Het zijn onderwerpen waar we al langer mee bezig zijn en die nu onder deze noemer extra gewicht krijgen. Zo wordt er al vrij lang gepraat over hoe je de zorg op een andere manier kunt organiseren. Dat maakt duidelijk hoe ongelofelijk taai en lastig het is om dingen voor elkaar te krijgen en te veranderen. Maar door de akkoorden die er gesloten zijn, zoals het IZA, ontstaat er bij alle betrokken partijen wel meer gevoel van urgentie. De boodschap is duidelijk dat er grenzen zitten aan de zorg – niet alleen financieel, maar ook aan de toegankelijkheid van de zorg – en dat er iets moet gebeuren. En dat we het echt met z’n allen moeten doen om dat voor elkaar te krijgen.'
Welke kennis is nodig om te komen tot passende zorg?
Bonink: 'Passende zorg is gebaseerd op 4 principes: het is waardegedreven, komt samen met de patiënt tot stand, het gaat over de juiste zorg op de juiste plek en het gaat over gezondheid in plaats van ziekte. Op al die alle onderdelen heb je kennis nodig om verder te komen. Je moet weten wat werkt en wat niet werkt. Je wil passende zorg leveren, maar dan moet je wel weten wat die passende zorg precies is. Wat is effectief? Hoe meet je dat? Daar heb je onderzoek voor nodig. Welk bewijs heb je nodig om te kunnen besluiten dat iets passende zorg is? Dat kan niet alleen met grote RCT’s, randomized controlled trials, waar ze in de medisch-specialistische zorg veel mee werken. Je moet op zoek naar andere methodologieën en naar andere vormen van bewijs om te komen tot meer kennis over wat passende zorg is.'
'Als het gaat om de juiste zorg op de juiste plek, dan heb je kennis nodig hoe je de zorg op een goede manier organiseert. Hetzelfde geldt voor positieve gezondheid en voor samen beslissen. Het zijn geen zaken die nu pas verzonnen zijn. Het zijn onderwerpen waar we al langer mee bezig zijn en die nu onder deze noemer extra gewicht krijgen. Zo wordt er al vrij lang gepraat over hoe je de zorg op een andere manier kunt organiseren. Dat maakt duidelijk hoe ongelofelijk taai en lastig het is om dingen voor elkaar te krijgen en te veranderen. Maar door de akkoorden die er gesloten zijn, zoals het IZA, ontstaat er bij alle betrokken partijen wel meer gevoel van urgentie. De boodschap is duidelijk dat er grenzen zitten aan de zorg – niet alleen financieel, maar ook aan de toegankelijkheid van de zorg – en dat er iets moet gebeuren. En dat we het echt met z’n allen moeten doen om dat voor elkaar te krijgen.'
Op welke manier draagt ZonMw bij aan passende zorg?
Bonink: 'In veel ZonMw-programma’s dragen we op de een of andere manier bij aan de principes van passende zorg. Zo is er een aantal programma's dat zich bezighoudt met onderzoek naar de effectiviteit van de zorg. Met ons programma Doelmatigheidsonderzoek doen we bijna al zo lang als ZonMw bestaat onderzoek naar kosteneffectiviteit van de zorg. Dat heeft echt effect gehad op de zorg.'
'We hebben ook een aantal programma’s over de juiste zorg op de juiste plek, dus hoe organiseer je met z'n allen de zorg. Verder hebben we een programma rond het meetbaar maken van positieve gezondheid. Wat er de laatste tijd bijkomt, zijn vragen naar wat een bepaalde interventie betekent voor de arbeidsmarkt of voor de duurzaamheid van de zorg. Daarom werken we voor alle programma's aan de samenhang en gelijkgerichtheid op onder meer deze onderwerpen.'
'We doen dus al veel. Maar we zien ook een aantal witte of grijze vlekken. Daarom hebben we zeven speerpunten geïdentificeerd, die essentieel zijn voor de transformatie naar passende zorg. Daar willen we meer aan gaan doen. Deze zijn: passend bewijs en methodologieontwikkeling; kennisontwikkeling en innovatie bij langdurige zorg en eerstelijnszorg; implementatie en opschaling; digitale en hybride zorg; regionalisering; duurzaamheid; en de arbeidsmarkt.' (zie infographic)
Wat is een goed voorbeeld waar ZonMw zijn rol al heeft gepakt?
Bonink: 'We weten uit ons preventieprogramma dat het helpt als je mensen met hartklachten aan hartrevalidatie laat doen, nog voordat ze echt een hartinfarct hebben. Hiermee kun je heel vaak dat hartinfarct en dus grotere ellende voorkomen. Dat is al lang bewezen effectief. Het wordt alleen niet ingevoerd. Wat moeten we doen om te zorgen dat dit veel breder gebruikt gaat worden? Want het heeft uiteindelijk een preventieve werking waarmee je mensen kan helpen en kan voorkomen dat ze erger leed krijgen. Om dat uit te zoeken hebben we een implementatieproject gefinancierd als één van de projecten uit een extra ronde "Implementatie van kennis en innovaties voor passende zorg".'
'Zo zetten we steeds meer in op het financieren van implementatieprojecten. Daarnaast gaan we 40 ‘implementatie science practitioner fellows’ opleiden. Tijdens hun opleiding gaan ze werken aan een specifieke casus. We hopen dat we met deze opleiding straks veel meer implementatiekennis krijgen: wat werkt wel en niet om dingen in de praktijk doorgevoerd te krijgen. Want daar ontbreekt het nog vaak aan. Met dit initiatief willen we implementatieprojecten voor passende zorg in de breedte veel meer ondersteunen. Want implementatie gaat niet vanzelf, daar moet je veel aandacht aan besteden. De ‘implementatie science practitioners’ die wij gaan opleiden, zijn degenen die straks in hun eigen organisatie mee kunnen denken over wat nodig is om de beschikbare kennis over passende zorg beter te benutten. Dan vinden we 40 eigenlijk nog maar een bescheiden begin.'
Wat is een goed voorbeeld waar ZonMw zijn rol al heeft gepakt?
Bonink: 'We weten uit ons preventieprogramma dat het helpt als je mensen met hartklachten aan hartrevalidatie laat doen, nog voordat ze echt een hartinfarct hebben. Hiermee kun je heel vaak dat hartinfarct en dus grotere ellende voorkomen. Dat is al lang bewezen effectief. Het wordt alleen niet ingevoerd. Wat moeten we doen om te zorgen dat dit veel breder gebruikt gaat worden? Want het heeft uiteindelijk een preventieve werking waarmee je mensen kan helpen en kan voorkomen dat ze erger leed krijgen. Om dat uit te zoeken hebben we een implementatieproject gefinancierd als één van de projecten uit een extra ronde ‘Implementatie van kennis en innovaties voor passende zorg.'
'Zo zetten we steeds meer in op het financieren van implementatieprojecten. Daarnaast gaan we 40 ‘implementatie science practitioner fellows’ opleiden. Tijdens hun opleiding gaan ze werken aan een specifieke casus. We hopen dat we met deze opleiding straks veel meer implementatiekennis krijgen: wat werkt wel en niet om dingen in de praktijk doorgevoerd te krijgen. Want daar ontbreekt het nog vaak aan. Met dit initiatief willen we implementatieprojecten voor passende zorg in de breedte veel meer ondersteunen. Want implementatie gaat niet vanzelf, daar moet je veel aandacht aan besteden. De ‘implementatie science practitioners’ die wij gaan opleiden, zijn degenen die straks in hun eigen organisatie mee kunnen denken over hoe beschikbare kennis over passende zorg beter te benutten. Dan vinden we 40 eigenlijk nog maar een bescheiden begin.' ←
Op veel vlakken draagt ZonMw met kennis bij aan een snellere transitie naar passende zorg. Hannie Bonink werkte het afgelopen jaar met een aantal collega’s aan de ZonMw-brede visie op passende zorg, om daarmee de samenhang te bevorderen tussen alle programma’s en initiatieven op het gebied van passende zorg en om de rol van ZonMw als verbinder op dit gebied te onderstrepen.
---------------
Jan Kremer, hoogleraar Zorg en samenleving in het Radboudumc, is sinds november 2021 speciaal gezant passende zorg, aanvankelijk vanuit het Zorginstituut en vanaf juni 2023 vanuit VWS. Hij stelde het Kader Passende Zorg op dat in juni 2022 verscheen.
--------------
Meer informatie over de activiteiten en programma’s van ZonMw op het gebied van passende zorg is te vinden op de speciale themapagina Passende zorg.
↑